Gouda 1700 – 1800

Print Friendly, PDF & Email

KRONIEK VAN GOUDA

1250 jaar Goudse geschiedenis in jaartallen verzameld door G. Kooijman

1700 Bouw van de grafkelder van de familie Van der Dussen in de St.­ Janskerk. 
1701 Het Hofje van Jongkind, voor bejaarde vrouwelijke lidmaten van  de Nederduits Gereformeerde (d.i. Nederlands Hervormde) kerk, aan de Zeugstraat in gebruik genomen, evenals het Hofje van Cinq, voor arme mensen, aan de Nieuwehaven. 
1702 De Goudse overheid verwijdert het Oranjewapen uit het vaandel van de schutterij; het wordt vervangen door het wapen van de Staten van Holland.
Op het terrein van het voormalige Clarissenklooster (een juffer­klooster voor deftige dames) aan de Nieuwehaven worden het “stadserf” en een timmerwinkel ingericht. Eens was hier het oefenterrein van de schutterij. 
1708 Laatste rederijkerswedstrijd te Gouda. De rederijkerskamers gaan  langzamerhand verdwijnen.
1714 De “Beschryving der stad Gouda” (2 dln.) door pastoor lgnatius  Walvis verschijnt. In hetzelfde jaar overlijdt de auteur.
1718 De burgemeesters stellen een “Ordre op de Wyken binnen de stad Gouda en de jurisdictie van dien” vast, teneinde een eind te ma­ken aan illegale vestigingen, vooral van armlastigen, in de stad.

De oud-katholieke pastoor lgnatius Walvis, die als stads-historieschrijver grote bekendheid verwierf.

Titelpagina van de “Beschryving der stad Gouda”, verschenen kort voor het overlijden van de schrijver, die op 7 mei 1714 in de St.-Janskerk werd begraven.
 1727 Herbouw van de molen “De Roode Leeuw” aan de Vest. Om­streeks 1619 werd hier reeds een wipmolen gebouwd.  
 1728 Op last van burgemeester Van Strijen wordt het gebouw West­haven 52, thans Kamer van Koophandel, gebouwd. Later woonde hier de stadsgeschiedschrijver en commandant van het Goudse vrijkorps mr. C.J. de Lange van Wijngaerden. Weer later werd het Stedelijk Gymnasium erin ondergebracht.  
 1730 Het Pottenbakkersgilde gebruikt per jaar ongeveer 120.000 ton turf. (Een ton of vat is een inhoudsmaat voor turf, niet te verwar­ren met 1 ton = 1000 kg.)
De Gasthuisapotheek wordt verbouwd en het “vernuys” (fornuis) geplaatst. Dit is thans in gebruik bij restaurant “De Zes Sterren”.
1732 Binnen de muren telt Gouda 3184 huizen, daarbuiten 658.
Er wordt een aanvang gemaakt met de bouw van een nieuw orgel in de St.-Janskerk. Orgelbouwer is François Moreau. Het wordt opgeleverd in 1736.
1745 4 augustus. Het eerste orgel van de St.-Janskerk wordt verkocht  aan de Lutherse kerk.voor f 1100,-.
1746 De vroedschap geeft toestemming om ten behoeve van het Wees­huis tweemaal per jaar een huis aan huis-collecte te houden.  
1747 Er is reeds een postkantoor te Gouda gevestigd aan de Oosthaven  tussen Uiterste brug en Noodgodsbrug. Vóór 1852 kende men in ons land geen postzegels. 
1748 De apothekers proberen erkend te worden als apart gilde.  
1750 Gouda telt ca. 20.000 inwoners. Hiervan zijn er ongeveer 7000 werkzaam in de pijpmakerij, 4000 mannen en 3000 vrouwen.
1751 Herbouw van de molen “De Korenbloem” op de hoek Vest/Ver­lorenkost. Reeds voor 1643 stond hier een molen: ,,Het Verloren­kost”, die in dat jaar in steen werd herbouwd.  
1752 Geboortejaar van mr. Cornelis Johan de Lange, heer van Wijn­gaerden en Ruijgbroek. Hij overleed in 1820.  
1754 Gouda telt nu 319 pijpenfabrieken en -fabriekjes.
Verbouwing van de uit de vijftiende eeuw daterende Onze Lieve Vrouwe toren aan de Nieuwehaven. (Zie ook 1490.)
1756 20 juli. De Iater vermaarde hoogleraar in de geneeskunde Jan Bleuland wordt geboren in huize “De Windthond” aan de Hoge Gouwe nr. 47. Hij overleed 8 november 1838.
13 november. Jan van Santen, hoofd van een inbrekersbende, wordt ter dood veroordeeld, o.m. wegens een in de Weypoort onder Zoeterwoude gepleegde moord.
De officieren van de schutterij gaan “eene egale uniform” dragen, d.w.z. geen veer en sjerp meer in de kleur van hun vendel. 

De korenmolen “De Roode Leeuw” aan de Vest, gezien van de Turfsingel, ca. 1960. -Foto Bob de Wit.
1758 Johan Vester vervaardigt de vier pijnappels op de torenballustra­de van de St.-Janskerk.  
1762 Bouw van de St.-Jorisdoelen aan de Lange Tiendeweg.  
1763 De (thans nog bestaande) derde Mallegatsluis wordt gebouwd voor rekening van de Staten van Holland. Voltooid in 1764.  
1764 In de Doelen wordt stucwerk van François Maza aangebracht.  
1766 Sloop van de tweede Mallegatsluis.
22 oktober. Jan Pot wordt voor de baljuw gedaagd wegens “Toe­back rooken langs de straaten” en Marrigje Oosterbeek wegens overtreding van het vloekverbod.  
1767 6 juli. Een hevige brand verwoest de eerste Gouwekerk.  
1768 De orgelbouwer L’Haye uit Antwerpen begint met de bouw van een orgel in de Waalse kerk. Het wordt in 1772 in gebruik geno­men. Het’ orgel staat nu in de Ned. Hervormde kerk te Moor­drecht.
Het gebruik van uithangborden wordt verboden, omdat ze het verkeer belemmeren en de straten ontsieren. 
1769 Bouw van de kerk van de Minderbroeders aan de Hoge Gouwe, de latere St.-Josephkerk.  
1770 Gouda telt ongeveer 15.000 inwoners.
Oprichting van een algemeen begrafenisfonds. 
1771 In de St.-Janskerk wordt onder de orgelgalerij een prachtig stuc­plafond met rondelen aangebracht.  
1773 Opheffing van de Jezuieten-orde in Gouda. De pastoor, pater Van der Meer, blijft zich als wereldgeestelijke aan zijn taak wijden.  
1775 Bouw van de koorkansel of academische katheder, thans opge­steld in het.zuidertransept van de St.-Janskerk.  
1778 19 oktober. Het is verboden pijpen te verkopen met de leus ,,Oranje boven” erop.  
1781 Plaatsing van het koperen koorhek in de St.-Janskerk. Voltooid in 1782.  
1782 In de St.-Janskerk wordt een koperen lezenaar uit 1750 geplaatst.  
1783 Grondige reparatie van de in 1763/1764 gebouwde Mallegatsluis.
16 juni. Oprichting van een patriottisch “vrijcorps”. De gehele schutterij wordt vrijcorps om zich, zo nodig, tegen Oranje te kunnen keren.  
1785 Uitgave van de “Wacht-Almanach voor de vier compagnien schut­teren der stad Gouda onder den Wel Ed: Gestr: Heer Colonel François van Haren-Carspel Decker voor de jare 1785”.
Opening van de patriotten-sociëteit aan de Markt/hoek Kerk­steeg. Hun voorbeeld wordt door de prinsgezinden gevolgd.  
1787 De Lange van Wijngaerden wordt commandant van het Goudse vrijcorps, waarvan het hoofdkwartier kort na 12 juni wordt ver­plaatst naar Hekendorp nabij de Goejanverwellesluis.
28 juni. Prinses Wilhelmina wordt in de Vlist aangehouden en door het Goudse vrijcorps naar Goejanverwellesluis geleid. Als ge­volg van deze aanhouding zendt haar broer, de koning van Prui­sen, een leger van 20.000 man naar ons land. Een afdeling hier­van trekt op 19 september plunderend Gouda binnen. Het huis van De Lange van Wijngaerden wordt geplunderd. De Pruisische soldaten moeten van de stad vier dagen lang 4000 broden van zes pond per stuk ontvangen.
Op 24 september bezoekt Prinses Wilhelmina met haar kinderen de stad; ze krijgt een feestelijke ontvangst. Enige dagen later trek­ken de Pruisen weg. Alleen een garnizoen van 60 man blijft ach­ter. 
Er breken rellen uit tussen patriotten en Oranjegezinden. De laat­sten plunderen “Het Koffy huis”, de patriotten-sociëteit op de hoek van de Kerksteeg, en veel huizen van de patriotten.
De schutterij weigert” de eed van trouw af te leggen. De prinselijke commissaris, baron Bentinck, brengt een bezoek ·aan de stad in verband met de politieke moeilijkheden bij de schutterij, maar zonder resultaat. De schutterij wordt dan “opgeschort” en de ordehandhaving in handen gegeven van het garnizoen. Verscheidene patriottische functionarissen worden uit hun ambt ontzet, o.a. de patriottisch gezinde pensionaris mr. Hendrik van Wijn.

Mr. C.J. de Lange van Wijngaerden, een felle patriot, mede bekend geworden als schrijver van een tweedelig boek over de geschiedenis van Gouda en een over “De Goudsche Glazen”. Naar een tekening van P.A. Schipperus. Archief Fonds Goudse Glazen.
1789 De schutterij wordt van patriotten gezuiverd.  
1792 1 april. Begin van de uitgifte van de Goudasche Courant” door uitgevers te Amsterdam en Sneek. Het “blad verschijnt eerst twee keer per week. 
1794 Inval der Fransen onder Pichegru.
Lambert Meyer, een aan Achter de Kerk vermoorde Oranjeman, wordt op verzoek van zijn zuster, Anna Kruisheer, op kosten van de stad in stilte in de St.-Janskerk begraven.
Onder de Franse bezetting wordt in hotel “De Zalm”, tevens “koffijhuis”, een leesgezelschap opgericht. De eigenaar van het hotel, P. Goorissen wordt halte-agent van de postrit Amstèrdam­Antwerpen.  
1795 De stad telt 11.715 inwoners.
24 januari. Eerste vergadering van de Goudsche Municipaliteit.
Deze naam vervangt het woord vroedschap. Het stadhuis heet voortaan “gemeentehuis”, de burgemeester wordt “maire”, de schepenen heten nu “comité van justitie” en elke mijnheer zal in het vervolg “burger” heten.
26 januari. Bij zijn intocht in de stad wordt het paard van de commandant der Franse troepen geleid door vier aanzienlijke burgeressen, die uit dank daarvoor door hem worden gekust!
27 januari. De officieren van de schutterij moeten hun spontons, ringkragen en papieren op het stadhuis inleveren. Er zouden onder hen te veel Oranjeklanten zijn.
2 februari. De Franse commandant vraagt de sleutels van de stad.
De binnentrekkende Franse troepen krijgen de bijnaam “sans­  culotten”. Ze bezitten nagenoeg geen kleding. Van de Goudse be­volking wordt kleding gevorderd. Op 15 februari zijn reeds o.m. 1117 hemden en 292 paar schoenen op het gemeentehuis inge­leverd.
Om vrijheid, gelijkheid en broederschap in praktijk te brengen moeten de wapenschilden van grafborden enz. worden verwijderd. De leeuwen van het stadhuis houden nu blindgeslagen schilden in hun poten. Van het waaggebouw worden de familiewapens van de stadsregeerders tijdens de bouw van de Waag verwijderd. Alle titels en verdere blijken van aanzien moeten volgens besluit der Municipaliteit van de grafstenen worden weggehakt.
Het Carillon van de St.-Janskerk speelt in opdracht van de Fran­sen op het hele uur de “Marseillaise” en op het halve uur de “Car­magnole”, een revolutionair lied, genoemd naar de werkkiel van de revolutionairen.
In Gouda heerst nu vrijheid van godsdienst.
Bij E. Cats aan de Lange Groenendaal komt de Joodse Gemeente (twintig gezinshoofden) bijeen.
De houten grafborden moeten uit de St.-Janskerk worden verwij­derd. De familieleden kunnen ze voor, twee gulden kopen. Er worden slechts zeven borden afgehaald, de overige worden op 3 november verkocht en brengen f. 153,- op. 

Preekstoel in de St.-Janskerk, uitgevoerd in Lodewijk XVI-stijl door de beeldhou­wers J. Heyken uit Dordrecht en Mulder uit Den Haag. – Archief Hervormde Gemeente.
1796 De “Representanten” van het volk van Holland eisen dat de dia­kenen geschikte bedeelden aanwijzen voor de zeedienst. Op 31 maart dicht de Eerste sous-luitenant H. van Oosten:
0, Brave Batavieren,
Gevloekt, Gehoond, Gehaat,
Blijft steeds voortgaan
In deugd, en vloek den Aristocraat.
Gosewijn Hofman laat op 30 juni zijn dichtader vloeien:
Weg met den vuyg arristocraat
Weg Landverdervend Rot.
Voor mij ken ik Geen eigenbaat,
Was aârs geen Patriot.
Beide proeven van dichtkunst komen voor in de Album van den krijgsraad van 1796.  
1797 Sedert dit jaar bestaat café “Neuf’, voorheen “Maastrichtsch Bierhuis”, thans café “De Sport” aan de Houtmansgracht/hoek Lange Tiendeweg.
25 maart. Besloten wordt de naam “Municipaliteit” te wijzigen in “Raad der Gemeente Gouda”.
30 mei. Er wordt een prijsvraag uitgeschreven om naar een moge­lijkheid te zoeken iets te doen tegen de sterk toenemende bedela­rij. 
1798 14 december. De joden van Gouda kopen een synagoge voor f. 800,-. Het is het kerkgebouw van de Doopsgezinde Gemeente, de zgn. Waterlanders, aan de Turfmarkt. Deze gemeente is dit jaar opgeheven.
Het Weeshuis moet worden ontruimd wegens inkwartiering van Franse troepen. De weeskinderen worden nu ondergebracht in de Franse Jufferschool aan de Paters teeg. Dit duurt tot 1802.
De grondwet verbiedt voortaan toepassing van de pijnbank als ondervragingsmethode.
1799 De gilden worden ontbonden.
Vrijheidsbomen worden geplant op de Markt, de Wachtelstraat en bij het Weeshuis. Het waren palen, groen gemaakt met papier, en met blikken bladeren en linten behangen met leuzen als:
Houdt moed en gij zijt thans blij Bataven,
Want gij zijt vrij en niet meer slaven.
Burgers en soldaten dansten om deze bomen heen.
Het Kamerboek meldt op 6 juli, dat J.L. Brands, kleimeter, en P. Fokkers zijn aangezegd, dat zij, aangezien zij zich niet hebben laten inschrijven in het stemregister, zijn vervallen van hun posten.
25 oktober. Het Pesthuis wordt opgeheven en als kazerne inge­richt.
Op 19 december heerst “eenige disorder onder de grenadiers­compagnie wegens het hebben van een oranjezakboek door capi­tein J.A. van Alphen”.
Er komt een nieuwe wijkindeling, waarbij de stad in 23 wijken (voorheen 16) wordt ingedeeld, aangegeven met de letters A-X.
Het aantal wijkmeesters wordt van vier tot twee per wijk terugge­bracht.