Gouda 1800 – 1900

Print Friendly, PDF & Email

KRONIEK VAN GOUDA

1250 jaar Goudse geschiedenis in jaartallen verzameld door G. Kooijman

1800 De Stolwijkse Vaart wordt gegraven ten behoeve van de Geoctro­yeerde Vervening van de Krimpenerwaard. In de Gouderakse dijk wordt de Stolwijkersluis gebouwd.
22 januari. Ter viering van het welslagen der Franse revolutie moet een kanon worden afgevuurd, de klokken worden geluid en vlaggen uitgestoken van het gemeentehuis en de St.-Janstoren.
25 februari. De Franse commandant verbiedt de Franse soldaten de verkoop van kleren, sieraden en snaphanen (geweren) aan de burgerij.
Krankenbezoeker en catechiseermeester Willem Jongkoen wordt afgezet, omdat hij de “Rechten van de mens” niet wil onderteke­nen.
Omstreeks deze tijd sterke teruggang van de pijpenindustrie. Het aantal arbeidsplaatsen is met bijna de helft verminderd.
23 september. Het gemeentebestuur geeft toestemming de tarie­ven van de trekschuit met een stuiver te verhogen.
Herstelling en restauratie van het orgel der St.-Janskerk. Voltooid in 1801.
 1801 “Aanschrijving ontvangen van het Departementaal bestuur van 8 Maart om nauwkeurig onderzoek te doen naar 4 personen, die verdacht worden van medeplichtigheid aan den aanslag op het leven van den 1 en consul Bonaparte”.
Op 20 november heeft de oprichting plaats van de vrijmetselaars­ loge “De Waare Broedertrouw”, sinds 1852 – met een onderbre­king in de jaren 1940-1945 – gehuisvest in een eigen gebouw (Hoge Gouwe 77).
De pijpen- en aardewerkfabriek van de firma Van der Want ves­tigt zich in een pand aan de Kuiperstraat en blijft daar tot 1969. Het gebouw is nu in gebruik bij de PTT-dienst.
 1802 23 februari. Dr. W.F. Büchner wordt tot stadsdoctor benoemd.
De Gouwenaar mr. Hendrik van Wijn wordt archivaris der Bataafse Republiek. Hij ordent als eerste het Algemeen Rijksarchief.  
 1803 25 februari. Besloten wordt: ,,De publicaties van de Municipali­teit van 26 Augustus 1796, waarbij was bepaald, dat gedurende de godsdienstoefeningen de poorten niet meer zouden worden ge­sloten, in te hekken, en opnieuw te statueren, dat voortaan op Zon- en Feestdagen de poorten zullen worden gesloten ’s morgens van 7 – half 12 en van half 2 – 4 uur”.
Op 2 april overlijdt mr. Hieronymus van Alphen, die op 8 augus­tus 1746 in Gouda werd geboren. Hij was raad en thesaurier van de Unie der Zeven Vereenigde Nederlanden, maar genoot vooral bekendheid als dichter van versjes voor kinderen. 
 1804 Oprichting van de “Vereeniging ter bereiding en uitdeeling van Oeconomische soep”.  
 1805 29 november. Het verzoek van de organist Joachim Hess, 74 jaar oud, of Isaäc Willebeek zijn post mag waarnemen, wordt ingewil­ligd. 
 1806 Op 25 augustus moet de verjaardag van de Koning van Holland, Lodewijk Napoleon, officieel worden gevierd. Er moet worden gevlagd en de stadsklokkenist moet een uur lang beieren.
2 oktober. Koning Lodewijk verbiedt uitvoer van paarden en ander vee naar Duitsland. Een strop voor de boeren die op deze handel zijn ingesteld. 
 1808 Sloop van de laatste toren, de Chartertoren, van kasteel Ter Goude.  
 1810 In de St.-Janskerk worden een in Lodewijk XVI-stijl gebouwde preekstoel en een doophek geplaatst.
Invoering van een verbeterde burgerlijke stand met verplichte geboorte-, trouw- en overlijdensregisters. De officiële vaststelling van de achternaam was in Gouda reeds vanaf 1650 gebruikelijk.
9 juli. Lodewijk Napoleon is afgetreden als Koning van Holland. Ons land wordt bij Frankrijk ingelijfd.
19 juli. Er komt bericht, dat burgemeester, wethouders en de vroedschap moeten zweren: ,,Ik zweer gehoorzaamheid aan den Keizer en ijver en verknochtheid in mijnen post”.
juli. Bericht van de Land-Drost: ,,Alle leeraars moeten voortaan bidden voor den Keizer der Franschen”.  
 1811 De maire moet op 25 oktober negen omliggende gemeenten aan­schrijven, dat ze ervoor moeten zorgen dat er de volgende morgen 195 paarden voor het keizerlijk posthuis te Gouda worden afge­leverd. Ze zijn gevorderd voor Napoleon.
Op 29 oktober passeert keizer Napoleon Gouda en wordt aan de gemeentegrens begroet door de maire, mr. A.J. van der Does.
9 november. Bericht ontvangen dat over acht dagen alle jongens van vijftien tot twintig jaar in Rotterdam moeten verschijnen om gekeurd te worden voor het leger van Napoleon.
Gouda moet voor dat leger de normale lichting en twee jongere lichtingen leveren voor de tocht naar Rusland.
Gouda heeft een inwonertal van 11.379, het laagste sinds eeuwen.
In Gouda is een bataljon infanterie gelegerd. Het garnizoen wordt opgeheven in 1922. 
 1812 De stad krijgt straatnaamborden in de Franse en de Nederlandse taal.
Samenvoeging der beide weeshuizen. In het Heilige-Geestwees­huis aan de Jeruzalemstraat werden de wezen van poorters opge­nomen, in het Aalmoezeniershuis aan de Spieringstraat die van niet-poorters. In 1808 was het verschil tussen poorters en niet­poorters vervallen. 
1813 Verschijning van het eerste deel der “Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van der Goude”, door mr. C.J. de Lange van Wijngaerden.
Half november. Keizer Napoleon is bij Leipzig verslagen. Opge­wonden Gouwenaars geven Franse ambtenaren en de ontvanger der havengelden met zijn personeel een flink pak slaag.
1 december. Overal heerst vreugde. De Fransen trekken weg na Napoleons nederlaag. De Hollandse cavalerie komt bij de Klei­wegspoort de stad binnen. Van het torencarillon klinken in plaats van de Marseillaise het Wilhelmus en “Dankt, dankt nu allen God”. Mr. Van der Hoeven wordt commandant van Gouda. 
1814 Het Franse garnizoen van Delfzijl passeert Gouda per schip. Er wordt verzocht voor rust en orde te zorgen.
Gedurende de laatste veldtocht passeren 70 à 80 duizend man ge­allieerde troepen Gouda.  
1815 21 juni. Rekest van de joodse gemeenschap aan het gemeentebe­stuur om de tuin buiten de Kleiwegspoort bij het Bloemendaal­sche Verlaat te mogen inrichten als begraafplaats. Toegestaan. In gebruik genomen op 3 oktober. Uitgebreid in 1846 en 1856.
23 juni. Verzoek van de koning: zondag a.s. in afwachting van een algemene dank- en bededag God te danken in de kerken voor de grote overwinning bij Waterloo.
26 juni. Een transport gewonden wordt, waar nodig, verbonden en van soep en brood voorzien. Een dag later wordt onder grote geestdrift een collecte voor de gewonden gehouden.  
1816 Oprichting van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Gouda en Omstreken.
3 juni. Overlijden van burgemeester mr. A.H. Metelerkamp, een zeer geliefde figuur in moeilijke tijden. Hij bewoonde het pand Oosthaven 17. 
1817 Mr. C.J. de Lange van Wijngaerden publiceert het tweede deel van zijn “Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van der Goude”.
15 oktober. Opheffing van de Waalse kerk. De rooms-katholieken krijgen nu op verzoek van pastoor Sem beschikking over de Gast­huiskapel. 
1818 Vanaf dit jaar worden in de St.-Janskerk de zilveren avondmaals­ bekers van de voormalige Waalse Kerk gebruikt.
25 maart. Overlijden van mr. Martinus van Toulon, oud-burge­meester van Gouda. Hij was mede verantwoordelijk voor de aan­houding van prinses Wilhelmina in de Vlist en haar overbrenging naar Goejanverwellesluis (Hekendorp) door het Goudse vrij corps. Hij vluchtte naar België, keerde weer terug en bemoeide zich niet meer met de politiek.
Dr. W.F. Büchner wordt vereerd met een gouden medaille wegens het grote aantal inentingen tegen de pokken. Bij de chirurgijns­kamer in het Stedelijk Museum staat thans zijn marmeren buste.

Borstbeeld van de stadsdoctor Willem Frederik Büchner (1781-1855), die als kundig medicus niet alleen in Gouda grote waardering ondervond, maar ook in den lande bekendheid verkreeg. -Stedelijk Museum “Het Catharina-Gast­huis”.
1819 Mr. Gijsbrecht Karel van Hogendorp, een der initiatiefnemers van herstel van het Oranjehuis na de Napoleontische tijd, bezoekt Gouda en merkt op dat ellende en armoede hier treffender zijn dan in andere industriesteden. 
1820 De Mallegatsluis en de Donkere Sluis worden door het Rijk over­gedragen aan de Provincie.
25 september. Mr. C.J. de Lange van Wijngaerden te Wassenaar overleden. Begraven te Gouda op 29 september in de zgn. Cools­kapel in de St.-Janskerk.
Grote armoede na de Napoleontische oorlogen, vooral in de jaren 1820-1830. Eigenaars van huizen laten die vaak in de steek, daar het onderhoud onbetaalbaar is. 
1821 Grote teruggang van de pijpenindustrie. Als oorzaak wordt aan­gevoerd de mode van sigarenroken.  
1823 28 mei. Gedeputeerde Staten verlenen toestemming de oude joodse synagoge (het vroegere doopsgezinde kerkje) te slopen. Voor de nieuwe synagoge wordt vijfduizend gulden bijeenge­bracht.
Dr. Büchner krijgt van het Genootschap ter bevordering der ge­nees- en heelkunde een zilveren medaille voor zijn wetenschappe­lijke publikaties. 
1825 Dr. W.F. Büchner wordt benoemd tot lid van het Provinciaal Ge­nootschap van Kunsten en Wetenschappen te Utrecht, dat hem een zilveren medaille toekent.  
1827 Op 14 september wordt de nieuw gebouwde synagoge van de Nederlandsche Israëlietische Gemeente aan de Turfmarkt inge­wijd. 
1828 Het stadsbestuur besluit tot sloop van de stadsmuren. Uitbreiding van de stad langs de singels, voorheen wandel- en tuingebied.  
1829 De stadsmuren worden voor afbraak verkocht.
Wasserij “De Drie Notenboomen” aan de Kattensingel wordt eigendom van de familie Jaspers. De naam van de wasserij was reeds in 1709 bekend. Het bedrijf wordt gesloten in 1972.  

Poort van de blekerij “De drie noten­ boomen” op de hoek Kattensingel / Nieuwe Gouwe O.Z. Het be­drijf werd in 1972 opgeheven. De naam, mogelijk herinnerend aan een l 6de-eeuwse tuin op deze plaats, dateert van 1709. -Archief “Die Goude”.
1830 Opheffing van de kerk “De Tol”, in 1635 gesticht door kapelaan Willem de Zwaen aan de Gouwe, waar thans het Gewestelijk Arbeidsbureau gevestigd is. 
1832 Aanleg van de algemene begraafplaats in de Korte Akkeren. In de St.-Janskerk mag nu niet meer worden begraven.
Bouw van de korenmolen ,,’t Slot” op de plaats waar eens een der torens stond van het Slot Ter Goude. 

Aula op de Algemene Begraaf plaats aan de Prins Hendrikstraat, al enige tientallen jaren niet meer in gebruik. -Foto Goudsche Courant -Martin Droog.
 1836 Separisten (dolerenden uit de hervormde kerk) komen bijeen in het huis van Pieter Wachtendonk aan de Korte Tiendeweg. Volksoploop. Politie en militairen grijpen in. Op 19 mei worden de eerste kerkeraadsleden van deze “afgescheidenen” door ds. H.J. Buddingh in het ambt bevestigd.
De schippers worden ontheven van de betalingsplicht van consent ­of armengelden bij vaart door Gouda. Invoering van het “sluis­recht” .·
6 oktober. Sigarenmagazijn D.G. van Vreumingen aan de Wijd­straat opgericht.
1837 De landstrook Kort Haarlem komt door verlegging van de stads­grens bij Gouda. Voorheen was dit gemeente Stein. De stads­grens wordt verlegd naar Breevaart en Kleikade (Krugerlaan en Steijnkade).  
1838 8 november. Prof. dr. Jan Bleuland te Utrecht overleden.

Prof dr. Jan Bleuland (1756-1838) oefende van 1780 tot 1791 in Gouda de medische praktijk uit. In 1791 werd hij hoogleraar in Harderwijk en van 1795 tot 1826 was hij hoogleraar in Utrecht.
 1839 De uitgever G.B. van Goor (1816-1871) vestigt zich aan de Klei­weg in Gouda. De uitgeverij G.B. van Goor Zonen – gespeciali­seerd in woordenboeken en kinderlectuur – verhuist in 1929 naar Den Haag.  

De eerste uit Gouda verzonden, met een postzegel gefrankeerde brief, gedateerd 1 januari 1852.
1840 Volgens dr. Büchner, veertig jaar arts te Gouda, bezoeken van de 1591 schoolgaande kinderen er 1231 de armenschool.
Gouwenaars en bedelaars waren bijna synonieme begrippen.
Stoombootrederij “De IJssel” opgericht voor de vaart op Rotter­dam.
De droogmaking van de Zuidplas nabij Waddinxveen wordt vol­tooid. Met de voorbereiding hiervan was reeds in 1829 begonnen, met het leegmalen in 1837. 
1841 Bouw van de Aschschuur aan de Vest.  
1842 Instelling van de “Commissie tot oprichting en instandhouding der Armenkerk voor de Hervormde Gemeente te Gouda”.
Verschijning van de “Bijdragen tot de Geneeskundige Topogra­phie en Statistiek van Gouda door dr. W.F. Büchner.
Aanstelling van de eerste vaste gemeente-apotheker F.H. Roeloffs op een jaarsalaris van f. 800,- benevens vrij vuur, licht, kost en inwoning in het Catharina-Gasthuis. 
1843 Afbraak van de Kleiwegspoort en de Potterspoort.
Oprichting van sociëteit “De Reunie” aan de Oosthaven nr. 17, eens woonhuis van burgemeester Metelerkamp.
Er wonen 320 joodse landgenoten in Gouda.
Oplevering van de Armenkerk (de zgn. Kleine Kerk) aan de Peperstraat.
 1846 Opening der “Stedelijke Bad- en Zweminrichting” aan de Hout­mansgracht. In 1944 gesloten en gesloopt.
Nieuwe wijkindeling. Nummering van alle woningen en andere ge­bouwen wordt voorgeschreven.
1848 17 mei. Gouda verkoopt in het openbaar vijf heerlijkheden, t.w.: Capelle op de IJssel; Nieuwerkerk op de IJssel; Gouderak; Bloe­mendaal, Broek, Thuyl en ’t Weegje en Broekhuyzen; Stein, Willens, Vrijehoef en Kalverenbroek, aangezien deze incourant zouden zijn na invoering van de nieuwe grondwet, waarbij de heerlijkheden zouden worden afgeschaft. Deze totale uitverkoop van de heerlijkheden en heerlijke rechten leverde Gouda een be­drag van f. 10.500,- op, f. 6.500,- minder dan het begrotingsbe­drag.
1850 Werkinrichting tot wering van bedelarij opgericht in het tegen­woordige “Huize Groeneweg”, voorheen Cellebroedersklooster en Latijnse School.
Oprichting van het Stedelijk Gymnasium.
De rivier de Gouwe voor het eerst door stoomboten bevaren. 
1851 De Rotterdamsche Poort en de in 1624 vergrote Veerstalpoort (Waterpoort) worden gesloopt.
1852 1 januari. De eerste met postzegels gefrankeerde uit Gouda ver­zonden brief is geadresseerd:
De Heeren F.S. Sparnaay & Zn. Rotterdam.
De postwagendienst Gouda-Rotterdam wordt aan het eind van het jaar opgeheven en door particulieren voortgezet. 
1853 Bouw van “Arti Legi” aan de Markt.
De banken in de Grote of St.-Janskerk worden dit jaar gemaakt en op 16 oktober in gebruik genomen.
De Stearine-Kaarsenfabriek “Gouda” opgericht” aan de Hoge Gouwe.
1 oktober. Gouda krijgt een particuliere fabriek voor “Oecono­misch Gaz”. Vanaf dit jaar is er gasverlichting.
Oprichting P.J. Endenburgs Scheepstuigerij en Zeilmakerij.
1854 De Tiendewegspoort, de oudste poort van de stad, wordt gesloopt. Boven de ingang stond het beeld van de richter Simson. 13 april. De Sociëteit “Ons Genoegen” opgericht. ­
De eerste spoorbrug over de Gouwe nabij Gouda gebouwd, ter plaatse wordt een bocht van de Gouwe afgesneden. Voltooid in 1855.
1855 Een strook grond wordt van het Houtmansplantsoen afgenomen ter verbreding van de Fluwelensingelgracht.
In verband met de drooglegging van de Haarlemmermeer wordt aan de Fluwelensingel een stoomgemaal van het Hoogheemraad­schap Rijnland gebouwd. Gouda eist hiervoor van Rijnland de bouw van het Doelenbrugje en de Tiendewegsbrug.
In de pijpenindustrie werken nu 566 vrouwen en kinderen en 380 mannen.
19 mei. De spoorlijn Gouda-Utrecht geopend.
28 juli. Opening van de spoorlijn Gouda-Rotterdam.
Oprichting van de kolfclub “Gouda”. Deze heeft bestaan tot 18 december 1911. 

Een lijnbaan (touwsla­gerij) zoals die voor de oprichting van de (Ko­ninklijke) Goudsche. Machinale Garenspin­nerij veel in Gouda en omliggende dorpen werd aangetroffen. Schilderij van J. Herst uit j795_ Stede­lijk Museum “Het Ca­tharina-Gasthuis”.
1856 Het stoomgemaal aan de Fluwelensingel wordt in gebruik genomen.
6 november. De statie der Minderbroeders aan de Hoge Gouwe wordt tot parochiekerk verheven. Zij krijgt de naam “Sint-Joseph”.
 1857 De Donkere Sluis (Haven) en de keersluis Amsterdamsche Sluis (Gouwe) worden door de Provincie overgedragen aan de gemeente Gouda.
1858 De Stearine-Kaarsenfabriek wordt verplaatst van de Hoge Gouwe naar Schielands Hoge Zeedijk/Buurtje.
1859 21 februari. De telegraafdienst wordt geopend in een kamer op het stadhuis.
Blekerij F. Jaspers, bekend als “De Blaauwe Haan”, aan de Kattensingel gesticht.
Opening van het Rijks-Telegraafkantoor in een pand aan de Turfmarkt.
1860 De Waaiersluis opengesteld voor scheepvaartverkeer.
Omstreeks dit jaar is het uurwerk van de Rotterdamsche Poort overgebracht naar de St.-Barbaratoren, de zgn. “Malle Toren” zo genoemd, omdat hij maar één wijzer had.
1861 Bouw van de Haastrechtse molen, de enige watermolen die in het Goudse gebied nog voorkomt; hij zorgt voor de bemaling van de polder Beneden-Haastrecht.
De Bloemendaalsche Sluis in de IJsseldijk ten oosten van Gouda afgebroken.
De Goudsche Machinale Garenspinnerij aan de Turfsingel opgericht.
1862 1 april. Eerste uitgave van de “Goudsche Courant” door A. Brinkman & Zoon.
In Gouda wonen 425 joodse stadgenoten.
1863 De polders Broek, Thuyl, ’t Weegje, Broekhuyzen, Moordrecht en Zuid-Waddinxveen, voor zover overgebleven bij de droogmaking van de Zuidplaspolder, worden verenigd tot de Oostpolder in Schieland.
1865 Afbraak van de korenmolen “De Noord” aan de Kleiweg. Nu staat hier de bioscoop “Thalia”.
De St.-Jorisdoelen aan de Lange Tiendeweg in gebruik als Rijks Hoogere Burgerschool. Die blijft daar tot 1916.

Eerste nummer van de Goudsche Courant (3 april 1862), die zich sindsdien in Gouda en omgeving een uitste­kende naam heeft ver­worven.
1866 De eerste stoomblekerij wordt in Gouda gevestigd. De boomkwekers trekken naar Boskoop wegens uitbreiding van de was- en blekerijen langs de singeloevers.
1867 Voltooiing van de bebouwing aan de singels en de Boelekade.
1868 Opening van café “Belvedère” aan de Markt.
1869 De Vuilebrassluis in de IJsseldijk ten oosten van Gouda afgebroken door Rijnland.
Met Rijnland wordt de overeenkomst gesloten, dat:

  1. de twee volmolens (aan de Veerstal en de Punt) buiten werking worden gesteld en de waterraderen verwijderd;
  2. de volmolenduikers op gezette tijden geopend mogen worden voor het “schuren” der stadsgrachten. Hetzelfde geldt voor de Havensluisdeur.
  3. de houtvlotten uit de Kattensingel verwijderd worden.

De laatste “lotelingen” voor de Nationale Militie voor de gemeente Broek loten in een kamer van de herberg op de hoek van de Kerksteeg (later verfhandel van C.C. Krom en daarna J. Vanderland).
Een nieuw spoorwegstation wordt in gebruik genomen. Het oude lag in de gemeente Broek en werd uit de hand verkocht.
Alle bruggen over de Haven en de Gouwe binnen Gouda worden beweegbaar gemaakt, draai- of wipbruggen.
1870 Bij Gouda worden gevoegd: de Willens, een gedeelte van de opgeheven gemeente  Stein en een deel van de eveneens opgeheven gemeente Broek c.a., waarvan een ander deel naar Waddinxveen gaat.
Laatste terechtstelling op het schavot van het stadhuis. Pieter Pijnacker uit Reeuwijk wordt opgehangen.
De Spoorwegstraat is de eerste straat die in Gouda krachtens art. 167 van de Gemeentewet van 1851 officieel wordt benoemd.
Gouda wordt per spoor verbonden met Den Haag.
 1871 Er zijn ca. twintig sigarenfabrieken/fabriekjes in Gouda. Eén ervan heeft 140 arbeiders in dienst.
 1872 De Markt krijgt riolering. Het steeds dreigende choleragevaar bevordert de aanleg van riolen en het schoonmaken van sloten en zijlen.
Er wordt grond gekocht voor aanleg van de Crabethstraat.
G.A. Oudijk doet zijn “timmer- en metselaarsaffaire” (aannemersbedrijf) over aan de meester-timmerman H.J. Nederhorst uit Breukelen. Hieruit ontwikkelt zich de N.V. tot Aanneming van Werken v.h. H.J. Nederhorst.
18 juli. Het door de gemeente gebouwde en aan het Rijk overgedragen postkantoor aan de Westhaven met een oppervlakte van 400 m2 wordt overgenomen voor f. 21.484,-. Vóór deze datum was het postkantoor gevestigd in het pand Westhaven 13.
In augustus wordt de telegraafdienst verplaatst van het stadhuis naar het postkantoor.
Het 600-jarig bestaan van Gouda als stad wordt feestelijk herdacht.
1874 De Roode of Rabatbrug, een ijzeren draaibrug, wordt door de Provincie gebouwd. De ophaalbrug wordt afgebroken.
12 mei. Feestelijke opening van het “Stedelijk Museum van Oud­heden”, ondergebracht in de zalen van “Arti -Legi”.
Twee laat-zeventiende eeuwse beelden worden bij de restauratie van de voorgevel van het stadhuis overgebracht naar het Stedelijk Museum (tijdelijk in de audiëntiezaal van het kantongerecht). 
 

Voorgevel van het Goudse stadhuis in de steigers voor .een restauratie, die niet in alle opzichten als geslaagd wordt be­schouwd. -Archief “Die Goude”.
1876 Het Amsterdamsche Veer, het vroegere vertrekpunt van de trek­schuit Amsterdam-Rotterdam, wordt opgeheven.
De Provincie draagt de Mallegatsluis over aan het Rijk.
Per dag varen gemiddeld veertig stoomboten door de Gouwe.
Alle zestien blekerijen worden stoomwasserijen.
Oprichting van drukkerij B.A. Verzijl aan de Korte Tiendeweg. In de bezettingsjaren werd hier “De Vrije Pers” gestencild en een enkele maal ook gedrukt.
1877 6 juni. De eerste paal wordt geslagen voor de bouw van de Kleiwegkerk.
1879 15 oktober. Inwijding van de Kleiwegkerk – zonder toren – door mgr. Snickers, bisschop van Haarlem. De rooms-katholieken ver­laten de Gasthuiskapel. Hun kerkbestuur maakt aanspraak op de eigendom van het gebouw, wat een proces met het gemeentebe­stuur tot gevolg heeft, dat in maart 1885 door de gemeente wordt gewonnen. De kapel was ondertussen door het kerkbestuur ver­kocht aan bierbrouwer Cock, die haar als opslagplaats voor zijn biertonnen gebruikte.
1880 Restauratie van het stadhuis, voornamelijk van de voorgevel. Vol­tooid in 1884. De voorgevel is door het inbrengen van hardsteen  i.p.v. Gubertannersteen niet in zijn oude luister hersteld, ook niet bij de volgende restauratie in 1952.
1882 17 mei. De stoomtramlijn Gouda-Bodegraven in gebruik ge­nomen.
1883 Opening van de stoomtramlijn Gouda-Oudewater.
3 december. De “Goudsche Waterleidingmaatschappij” voorziet van nu af Gouda van drinkwater.
1884 De Mallegatsluis drie maanden wegens reparatie gesloten voor de scheepvaart. Door de Donkere Sluis varen in die maanden 7950 schepen.
Op 18 mei wordt de Goudsche Zwemclub (G.Z.C.) opgericht.
1886 De Goudsche Cricket- en Footballclub “Olympia” op 1 juni op­gericht als cricketclub. Van de garnizoenscommandant werd toe­stemming verkregen te spelen op het schietterrein aan Schielands Hoge Zeedijk (thans in gebruik bij Unichema). 

De Goudsche Librije was van 1892 tot 1967, met het Oud-archief van de gemeente, ondergebracht in de gasthuiskapel aan Oosthaven 9. In 1977 verhuisden Archief en Librije naar de Spieringstraat. Foto Bob de Wit, ca. 1960.
1887 De aannemer Willem Bokhoven neemt de scheepswerf – met schulden – van firma Borkus & Co aan Schielands Hoge Zeedijk over en belast zijn zwager Hubertus van Vlaardingen met de lei­ding van het bedrijf. Er wordt nu in ijzer gebouwd.
1 oktober. De lichtfabrieken door de gemeente in bedrijf ge­nomen.
1889 C. van Eijk maakt van de lokalen der voormalige blekerij “De Blaauwe Haan” aan de Kattensingel een kaaspakhuis. Van 1882-1889 was dit een badinrichting. Thans staan daar gebouwen van de Kaashandel-Maatschappij “Gouda” (opgericht in 1912).
1890 Het Hoffman’s Gesticht, tehuis voor alleenstaande bejaarde dames uit “den deftigen stand”, Oosthaven 52, wordt in gebruik genomen. Uit de nalatenschap van Henrietta Helena Hoffman, overleden in 1886, werd ook de stichting van de Henrietta Hoff­mankeuken, de zgn. Gaarkeuken, aan Keizerstraat 6-8, bekos­tigd.
1892 5 april. De coöperatie “Ons Voordeel” opgericht. Het eerste brood wordt afgeleverd. Vestiging aan de Groenendaal; in 1897 verhuisd naar de Raam.
De Gasthuiskapel wordt ingericht als “Librije” en “Oud Archief’.
Er wordt consent gegeven voor vervening van het gebied bij ’t Weegje ten behoeve van de turfmakerij. Dit is de laatste vervening in de omgeving van Gouda.
20 november. De stoomtramlijn Gouda-Bodegraven wordt om­gezet in een paardetram.
1893 De Mallegatsluis komt weer onder provinciaal bestuur en beheer.
1 mei. Willem Bokhoven verkoopt de werf “Het Kromhout” aan de firma H. van Vlaardingen.
1895 De lawn-tennisclub “Be Quick” opgericht.
Burgemeester mr. A.A. van Bergen IJzendoorn overleden. Hij legateert aan de gemeente zijn woonhuis met tuin aan het Hout­mansplantsoen en f 40.000,-, waarvan het naar hem genoemde park is aangelegd. Hij wordt opgevolgd door R.L. Martens, burge­meester van Bodegraven.
1896 Het nieuwe postkantoor loopt door brand grote schade op. Tij­dens de verbouwing wordt de postdienst ondergebracht in het telegraafgebouw aan de Turfmarkt. 
1897 De Wijkverpleging der Hervormde Gemeente wordt gevestigd aan Achter de Vismarkt. Zij verhuist in 1902 naar Westhaven 11, mogelijk gemaakt door een schenking van de familie Temminck, en wordt in 1970 met het gemeentelijk Van lterson-Ziekenhuis opgenomen in het nieuwe Bleuland-Ziekenhuis.
24 april. Koningin-moeder Emma en de jonge koningin Wilhel­mina bezoeken de Kaarsenfabriek en de pijpenfabriek van P. Goedewaagen als twee der belangrijkste Goudse industrieën.
Ter gelegenheid van dit bezoek aan de stad zijn de openslaande deuren van het stadhuis naar het schavot aangebracht.
31 mei. Oprichting van het eerste “Goudsch Ziekenfonds”.
Post- en telegraafdiensten worden verenigd in het postkantoor aan de Westhaven.
1 juni. Het telefoongebouw aan Achter de Vismarkt geopend. De lokale telefoondienst telt 73 abonnees.

Koningin-regentes Em­ma en Koningin Wil­helmina brengen een officieel bezoek aan Gouda en worden aan het spoorwegstation in een speciaal daarvoor gebouwd paviljoen ontvangen. – Archief “Die Goude”.
1898 2 april. Oprichting van de plateelbakkerij “Zuid-,Holland” (,,Pla­zuid”). In 1965 opgeheven.
De windwatermolen van de polder Sluipwijk aan de Breevaart af­geknot.
Doorbraak Kattensingel/Jaagpad ten behoeve van de te graven ,,Nieuwe Vaart” naar Waddinxveen. Het werk is in 1903 vol­tooid.
Het door de Lutherse Gemeente gekochte orgel van de St.-Jans­kerk wordt wegens verval verkocht aan een Utrechtse antiquair, die het doorverkoopt naar de r.-k. kerk van Abcoude.
Aanvang van een grote restauratie van de St.-Janskerk, met inbe­grip van de glas-in-lood-ramen. De restauratie van de kerk is pas in 1953 voltooid. 
1899 De eerste coöperatieve woningbouwvereniging opgericht. Ze ont­vangt subsidie van de gemeente.
23 mei. De laatste torenwachter in gemeentelijke dienst wegens opheffing van de functie ontslagen.
Vestiging van het “Interlocaal Rijkstelefoon Bureel”.
8 juli. Aansluiting op het interlokale net.